ეროსი მანჯგალაძე „კაცი, რომელსაც სიცოცხლე ძლიერ უყვარდა“

 

- ყურადღება, ყურადღება! ლაპარაკობს მოსკოვი! ამხანაგო რადიომსმენელებო, ვიწყებთ პირველ საფეხბურთო რადიორეპორტაჟს ქართულ ენაზე მოსკოვიდან. ბედნიერება მე მხვდა წილად საპატიო და საამაყო მოვალეობის შესრულებისა – სიხარულით ამცნობს თანამემამულეებს ახალგაზრდა ეროსი მანჯგალაძე საბჭოეთის დედაქალაქიდან.

თეატრალური ინსტიტუტის რექტორი, აკაკი ხორავა კი, თბილისში, რადიომიმღებთან ბობოქრობს – თან თბილისის დინამოს ქომაგობს, თან კი მოსკოვში მის დაუკითხავად გაპარულ სტუდენტზე ბრაზობს:

- ჩამობრძანდები შენ აქ და გაიგებ რა ბედნიერებაც გხვდა წილად, ვაჟბატონო! – ეროსის ტონალობაშივე შესძახა ხორავამ.

რას წარმოიდგენდა თამარ ბენდუქიძე, რომ მისი ერიკო `ქართველი ლევიტანი~ გახდებოდა და მთელს ქვეყანაზე მოიხვეჭდა სახელს თავისი განუმეორებელი ხმის წყალობით. ალბათ დედის ინტუიციამ უკარნახა, როდესაც შვილს რადიოკომიტეტში გამოცხადებულ კონკურსში მონაწილეობის მიღება ურჩია, თუმცა მანამდე ეროსის კიდევ დიდი გზა უნდა გაევლო...

`უსათუოდ მსახიობი უნდა გავხდე!~ - ფიქრობდა სკოლის სცენაზე მდგარი მეათეკლასელი ეროსი, გრძნობდა კარგად გამოსდიოდა ეს საქმე, მაგრამ იმასაც მშვენივრად ხვდებოდა, რომ ასეთ მნიშვნელოვან საკითხს დამოუკიდებლად მაინც ვერ გადაწყვეტდა, ჯერ მშობლებისთვის უნდა ეკითხა რჩევა. არადა, ვიდრე სასკოლო წარმოდგენაში მთავარ როლს მიიღებდა, არც კი დაფიქრებულა ამაზე, ბავშვობაში სრულიად სხვა სფერო იზიდავდა - ჯერ მათემატიკოსობა უნდოდა, შემდეგ კი სამხედრო კარიერაზე დაიწყო ფიქრი. თუმცა მომავალ პროფესიაზე უფრო მეტად, ოფიცრის ფორმა ხიბლავდა, იმ დროს სამხედროები განმასხვავებელ ნიშნებს საყელურებზე ატარებდნენ და ოფიცრებს სხვადასხვა ზომისა და ფერის რომბები ჰქონდათ მიკერებული. ეროსის სწორედ ეს რომბები მოსწონდა და თავადაც სურდა ასეთი ფორმა ჰქონოდა... როდესაც აკაკი მანჯგალაძემ ვაჟი სკოლის სცენაზე იხილა, სასიამოვნოდ გაოცებული და ნასიამოვნები დარჩა, თურმე რა ნიჭიერი ყოფილა მისი მორიდებულ ბიჭი, მთელმა სკოლამ დიდი ოვაციით დააჯილდოვა, სპექტაკლის რეჟისორიც საგანგებოდ მივიდა მასთან და ურჩია – ნიჭიერი ბიჭი გყავთ და მსახიობობას ნუ დაუშლითო.

წარმატებული პრემიერის შემდეგ სახლისკენ მიმავალი ძმები გაცხარებით კამათობდნენ თავიანთ სამომავლო პროფესიებზე. რეზო ეხუმრებოდა კიდეც უმცროს ძმას – იცოდე, შენს სპექტაკლებზე ჩვენი დაპატიჟება და ბილეთების გამოგზავნა არ დაგავიწყდესო... შინ მისულებმა კი დედას დაწვრილებით უამბეს იმდღევანდელი ამბები - თამარი თავად ვერ წავიდოდა შვილის სანახავად, უბედური შემთხვევის გამო, ახალგაზრდა ქალი უკვე რამდენიმე წელი ლოგინს იყო მიჯაჭვული, ამიტომ შვილები დედას განსაკუთრებული ყურადღებით და სითბოთი ეპყრობოდნენ. წლების შემდეგაც კი, უკვე ზრდასრული ეროსი, დღეში ათასჯერ დაურეკავდა დედას, ატყობინებდა სად იყო, უყვებოდა ყველა წვრილმანს. და-ძმასაც სულ ახსენებდა – დედამ თუ იცის სად ხართ, დაურეკეთ და შეატყობინეთო... ხერხემლის ტრამვის გამო, თამარი ხშირად დაჰყავდათ წყალტუბოში სამკურნალოდ, ამიტომ ბიჭებიც ადრეული ასაკიდანვე შეეჩვივნენ დამოუკიდებლობას და ერთმანეთზე ზრუნვას. დედის არყოფნა განსაკუთრებით ძნელი ნაბოლარა ბელასთვის იყო, ატირებული მიირბენდა ეროსისთან და ისიც ამშვიდებდა, ართობდა, როგორც შეეძლო, ძილის წინ ზღაპრებს უყვებოდა და ყვავილებისთვის ლამაზ ქოთნებსაც პირდებოდა... ეროსიმ ჩაძინებულ დას ფრთხილად გადააფარა საბანი და დედის მონატრებას თავადაც რომ როგორმე გამკლავებოდა, შეეცადა ის დრო გაეხსენებინა, როდესაც ერთად და ბედნიერად ცხოვრობდნენ ღანირში, სამტრედიის რაიონის ერთ ულამაზეს სოფელში. მოაგონდა საყვარელი ძროხაც, შინაური ცხოველისთვის ფრიად შეუფერებელი სახელი – ტანგო რომ ერქვა. გაახსენდა სოფლის პატარა სკოლაც, სადაც რეზოსთან ერთად დაწყებით კლასებში დადიოდა, პირველი როლიც იქ ითამაშა – 6 წლისას თურმე კურდღლის როლი მიანდეს. თვითონ კი აღარ ახსოვდა, მაგრამ დედა უამბობდა, თეთრი ტანსაცმელი გეცვა და თავზეც თეთრი ყურები გეკეთა, სასაცილოდ დახტოდი სკოლის სცენაზეო...

მალე მანჯგალაძეების ოჯახს კიდევ ერთი უბედურება დაატყდა თავს – რეზო წითელი არმიის რიგებში გაიწვიეს და სამამულო ომიც დაიწყო. მისგან მხოლოდ ერთი ბარათი მიიღეს, სწორედ იმ დღეს, ომი რომ ოფიციალურად გამოცხადდა. მოკლე ხანში, თავზარდამცემი ამბავი შეიტყვეს – რეზო მანჯგალაძე უგზო-უკვლოდ დაიკარგა... მის შესახებ სხვა ვერაფერი გაიგეს, ვერც მაშინ და ვერც მრავალი წლის შემდეგ. ეროსის არასოდეს უთქვამს ძმაზე – დაიღუპაო, ამის თქმის უფლებას არც სხვას აძლევდა, იმედს ბოლომდე არ კარგავდა... რამდენიმე ხანში, პოლიტიკური მუხლით, აკაკი მანჯგალაძეც დააპატიმრეს... ლოგინს მიჯაჭვული დედის და მცირეწლოვანი დის ერთადერთი ნუგეში ეროსიღა იყო, რომელიც ცდილობდა იმედი ბოლომდე არ გადაეწურა, სჯეროდა, რომ ძმაც დაბრუნდებოდა და უკანონოდ დაჭერილ მამასაც გაათავისუფლებდნენ... ამ გაუთავებელ მოლოდინში დღეები დღეებს მისდევდა, წლები - წლებს...

რადიოკომიტეტის კონკურსში რამდენიმე ათეული ახალგაზრდა იღებდა მონაწილეობას. სხვადასხვა ტემბრისა და ჟღერადობის ხმას კომისიის წევრები რეპროდუქტორიდან ისმენდნენ, კონკურსანტის სახეს კი ვერ ხედავდნენ. ახალი დიქტორის პოვნის იმედი საბოლოოდ რომ გადაიწურეს, უცებ საოცრად სასიამოვნო, დაბალი და გაუბედავი ხმა მოესმათ, რომელმაც ჯერ საინფორმაციო ტექსტი მშრალად და უხალისოდ ჩაიკითხა, შემდეგ კი `ვეფხისა და მოყმის~ ბალადა სიამოვნებით დააგუგუნა და საერთო აღტაცებაც გამოიწვია. ყველამ ჩათვალა, რომ ამ ძლიერი ხმის პატრონი ზრდასრული, დარბაისლური იერსახის მამაკაცი იქნებოდა და თვალებს არ უჯერებდნენ, როდესაც რადიოკომიტეტის თავმჯდომარის, რეჟისორ ლეო ესაკიას კაბინეტში მაღალი და გრძელცხვირა, 17 წლის გამხდარი ყმაწვილი მორცხვად აიტუზა. იმ დღიდან ეროსი მანჯგალაძე საქართველოს რადიოს ერთ-ერთი საუკეთესო დიქტორი და უცვლელი ხმა გახდა. ომის დროს მთელი საქართველო რადიოდან იგებდა ფრონტის ახალ ამბებს, ხალხიც მოუთმენლად ელოდა ეროსის ხავერდოვან ხმას და დახვეწილ მეტყველებას. ქართველები ამაყობდნენ – ჩვენი ეროსი რუსების ლევიტანს არ ჩამოუვარდებაო! ვინც რადიოს ცნობილ დიქტორს სახეზე არ იცნობდა, ხშირად ეგონა, რომ ეს გამხდარი ყმაწვილი `იმ~ ეროსის მხოლოდ და მხოლოდ კარგ პაროდიას აკეთებს, ვერ წარმოედგინათ, თუ ხავერდოვანი ბარიტონის პატრონი ასეთი ახალგაზრდა კაცი იქნებოდა.

რადიოში საქმე თავზესაყრელად ჰქონდა, მაგრამ მსახიობობაზე ოცნება მაინც არ შეუწყვეტია და 1941 წელს საბუთები თეატრალურ ინსტიტუტში შეიტანა. გამომცდელები ეჭვის თვალით უყურებდნენ არაჩვეულებრივი ხმის მქონე, მაგრამ საოცრად მორცხვ და შებოჭილ აბიტურიენტს. როგორც ჩანს, სწორედ ამ გადამეტებული მორიდებულობის გამო, თავდაპირველად ეროსი ჩარიცხულთა სიაში ვერ მოხვდა. `დაწუნებულმა~ ახალგაზრდამ ხელი არ ჩაიქნია, მისთვის თეატრი და მსახიობის პროფესია უკვე ცხოვრების მიზნად გადაქცეულიყო და ამ ოცნებას ასე ადვილად ვერავინ დაათმობინებდა, ამიტომ როგორღაც მოახერხა და იანვრამდე თავისუფალ მსმენელად დაუშვეს, იანვრის გამოცდების შემდეგ კი, უკვე სრულუფლებიან სტუდენტად ჩარიცხეს.

რადიოში მუშაობის გამო, ეროსის ლექციების გაცდენა ხშირად უხდებოდა. ერთხელ კი, საქართველოს რადიოკომიტეტმა, თავისი ახალგაზრდა დიქტორი საგანგებოდ მიავლინა მოსკოვში, რათა საფეხბურთო მატჩის რეპორტაჟი პირდაპირ საბჭოეთის დედაქალაქიდან წაეყვანა. ეს პირველი შემთხვევა იყო, როდესაც მოსკოვიდან ქართულად უნდა გადმოეცათ რადიორეპორტაჟი და საპატიო მისია ახალბედა ეროსი მანჯგალაძეს ანდეს. ეროსი ორ ცეცხლს შუა იწვოდა - ასეთი მიმზიდველი შემოთავაზების ხელიდან გაშვება არ უნდოდა, არადა მის ჯგუფს თეატრალურ ინსტიტუტში სულ მალე სადიპლომო სპექტაკლი უნდა ჩაებარებინა, რომელშიც ერთ-ერთ მთავარ როლს ეროსიც ასრულებდა. სტუდენტები დღესა და ღამეს ასწორებდნენ, რომ დროულად მოესწროთ ასეთი საპასუხისმგებლო წარმოდგენის მომზადება, ეროსისაც კარგად ესმოდა - ასეთ დროს ამხანაგებისა და საერთო საქმის მიტოვება ღალატის ტოლფასია, მაგრამ იმდენად დიდი იყო მოსკოვის ნახვის და მატჩის ქართულ ენაზე წაყვანის სურვილი, რომ გაზაფხულის იმ ერთ მშვენიერ დღეს, დაჰკრა ფეხი და გუნდთან ერთად მოსკოვში ამოყო თავი. კიდევ კარგი, რომ შეხვედრა თბილისის `დინამოს~ გამარჯვებით დასრულდა და ამიტომ `თავხედი~ ეროსი გადაურჩა ხორავას რისხვას და თეატრალურიდან გარიცხვასაც.

-  `ეროსი, თქვენ ჯერ არა გაქვთ ნაპოვნი ის, რაც საჭიროა. უფრო ღრმად, საფუძვლიანად უნდა ეძიოთ. და საერთოდ, თქვენ უნდა გადაეჩვიოთ დიქტორივით კითხვას!~ - უკმაყოფილებას ვერ მალავს რეჟისორი გიორგი ტოვსტონოგოვი რეპეტიციაზე. ეროსი კი ორ ცეცხლს შუა იწვის, რადიოკომიტეტიდან პირდაპირ ინსტიტუტში გარბის, სადაც რეპეტიციები ნაშუადღევს იწყება და გვიან ღამემდე გრძელდება, ხშირად მთელი დღის მანძილზე ჭამასაც კი ვერ ასწრებს და მეორე დილით გამოუძინებელი მიქრის სამსახურისკენ, შემდეგ ლექციებზე და რეპეტიციებზე... არადა საკურსო სპექტაკლში ძალიან მნიშვნელოვანი როლი აქვს, რომელიც არა და არ გამოსდის. რეჟისორი და მსახიობი რამდენიმე თვის მანძილზე `ეჭიდავებიან~ მის პერსონაჟს, ტოვსტონოგოვი ათასჯერ უხსნის, თავადაც აჩვენებს ჯერ ახალბედა არტისტს, მაგრამ აგერ უკვე მეოთხე თვეა, რაც რეპეტიციები დაიწყეს და სასურველ შედეგს კი მაინც ვერ აღწევენ.

- `მესმის, რომ ეს ძალზე რთული ეპიზოდია, მაგრამ თქვენ აუცილებლად უნდა იპოვოთ საჭირო ტონი, იგრძნოთ განწყობილება~ - უხსნის იმედგადაწურული რეჟისორი. შემდეგ კი წყვეტს რეპეტიციას, ათავისუფლებს დანარჩენ მონაწილეებს, თავად კი ეროსისთან ერთად ფორტეპიანოს მიუჯდება. ოთახის ერთ კუთხეში შეყუჟული სტუდენტები ხედავენ, რომ რეჟისორი და მსახიობი რაღაცას უხსნიან ერთმანეთს, შემდეგ იღებენ ბგერას კლავიშზე და კვლავ კამათობენ. ასე გაგრძელდა კარგა ხანს. უცებ სახეგაბრწყინებული ტოვსტონოგოვი წამოვარდა და ჯგუფს ახარა:

-  `ამხანაგებო! მომილოცავს პირველი სახის დაბადება!~ შემდეგ კი ეროსი ცალკე გაიყვანა და უთხრა - თუ შეძლებ გაიგო, რა მოხდა ახლა შენში, დიდი არტისტი გახდებიო. იმ დღიდან, ამ საიდუმლოს შეცნობა ეროსის ცხოვრების უმთავრეს მიზნად გაიდაიქცა.

გამხდარი, ცხვირა, იუმორით სავსე და ამავდროულად არაჩვეულებრივად მორცხვი, მუდამ მომღიმარი და მიმნდობი – ასეთი იყო სტუდენტი ეროსი მანჯგალაძე. თეატრმცოდნეობის ფაკულტეტის სტუდენტი გოგოები ინსტიტუტის დერეფანში აჭარხლებულს რომ შენიშნავდნენ, ერთმანეთს გადაუჩურჩულებდნენ ხოლმე – ნეტა ამისგან რა მსახიობი უნდა გამოვიდეს, ადამიანებთან ლაპარაკისაც კი ცხვენიაო – და სიცილ-კისკისით ჩაუქროლებდენენ ატუზულ ეროსის. განსაკუთრებული სიწითლე კი ეროსის მაშინ გადაჰკრავდა, როდესაც სტუდენტი ელენე (ლენა) ყიფშიძე ჩაუვლიდა გვერდით. თავიდან სატრფოს სიყვარულს ვერ უმხელდა, სამაგიეროდ შევარდებოდა ინსტიტუტის ბიბლიოთეკაში და ბიბლიოთეკის გამგეს, რუსუდან მიქელაძეს ანთებული თვალებით ამცნობდა - `რუსუდან სოლომონოვნა, უღმერთოდ შეყვარებული ვარ!~ დედასაც არ გამოჰპარვია სარკის წინ უჩვეულოდ დიდ ხანს მოტრიალე ვაჟის ბედნიერი გამომეტყველება...

შეყვარებულებმა მალე იქორწინეს, თუმცა სამწუხაროდ მათი ოჯახური ცხოვრება ძალიან ხანმოკლე გამოდგა... თეატრალურ წრეებში ჩუმად იმასაც კი ლაპარაკობდნენ, რომ კონფლიქტი ლენა ყიფშიძისა და გიორგი ტოვსტონოგოვის არა მხოლოდ პროფესიულმა ურთიერთობებმა გამოიწვია. იმაზეც ჭორაობდნენ, რომ ეროსისა და მის პედაგოგს შორის საკმაოდ დაძაბული საუბარიც შედგა, რომელიც ლამის ჩხუბით დამთავრდა... საბოლოოდ ყველაფერი იმით დასრულდა, რომ აკაკი ხორავას რჩევითა და ხელშეწყობით, გიორგი ტოვსტონოგოვი რუსეთში გადავიდა სამუშაოდ, (მას საამისოდ სხვა მიზეზებიც ჰქონდა), ეროსი მანჯგალაძე და ლენა ყიფშიძე კი ერთმანეთს გაეყარნენ...

ინსტიტუტში შესრულებული როლებით ეროსიმ დაამტკიცა, რომ მხოლოდ კარგი დიქტორი კი არა, ნიჭიერი მსახიობიცაა, ყველა დიდ მომავალს უწინასწარმეტყველებდა, მაგრამ უმაღლესის დამთავრების შემდეგ, რატომღაც ცხინვალის (იმდროინდელი სტალინირის) თეატრში გაანაწილეს, არც რუსთაველის და არც მარჯანიშვილის სახელობის თეატრში ეროსისთვის ადგილი არ გამოიძებნა. თუმცა პროვინციის თეატრში სულ ერთი წელი მოუწია მუშაობა, შემდეგ რადიოკომიტეტის თხოვნით, კვლავ თბილისში დააბრუნეს და რუსთაველის თეატრის დასშიც ჩარიცხეს. პროფესიულ თეატრში ეროსის დებიუტი სპექტაკლში `ღრმა ფესვები~ შედგა. იმხანად ყველა სპექტაკლი ცენტრალური კომიტეტის ცენზურას გადიოდა, ასევე მკაცრად ამოწმებდნენ აფიშის ტექსტსაც. როდესაც ცეკას იდეოლოგიის განყოფილების ხელმძღვანელს – ვ.შადურს `ღრმა ფესვების~ აფიშის ტექსტი მიუტანეს, აღშფოთებულმა დაიწუნა – ცეკას მდივანს მთავარი როლის შემსრულებლის სახელი არ მოეწონა – ეს ეროსი რა სახელია, ასეთი სახელი საბჭოთა მსახიობს არ შეეფერება, ეს ხომ ბერძნული ღმერთის სახელიაო. მერე ასეთი გამოსავალი მოძებნა: მოდით, ეროსის ნაცვლად ერასტი ჩავწეროთო. ეს რომ ახალგაზრდა მსახიობმა გაიგო, ახლა ის აღშფოთდა და სპექტაკლის თამაშზე საერთოდ უარი განაცხადა. საბოლოოდ, კომპრომისული ვარიანტი შეიმუშავეს, აფიშაზე სახელი შეამოკლეს და ერ.მანჯგალაძე დაწერეს. ეროსის უჩვეულო სახელი შემდეგშიც ხშირად ეშლებოდათ ხოლმე, რას აღარ ეძახდნენ – ევროსის, ლავროსის, გერვასის, ეროსპისაც კი! ერთხელ ქობულეთში, სუფრასთან ერთმა კაცმა ეროსის დღეგრძელობა მოიწადინა და სადღეგრძელო ასე წამოიწყო - `ბატონო თერმოსი...~ ეროსი სიცილისგან გადაბჟირდა, რა არ დაუძახიათ ჩემთვის და, აი, თერმოსი კი პირველად მიწოდესო.

1955 წელს რუსთაველის თეატრის ხელმძღვანელ აკაკი ხორავას ეროსის მოკლე დახასიათებაში დაუწერია: `ეროსი აკაკის ძე მანჯგალაძე – ნიჭიერი ახალგაზრდაა, სკკპ წევრობის კანდიდატი. ფიქრიანია.~ რუსთაველის თეატრში რომ მიიღეს, ბევრი ამბობდა – აი, გამოჩნდა ხორავას შემოქმედებითი მემკვიდრეო, ზოგი კი პირიქით, მკვეთრად სახასიათო მსახიობს ხედავდა მასში. ხორავასაც გამორჩეულად მოსწონდა, ჯერ კიდევ სტუდენტ ეროსიზე ამბობდა, მისგან შესანიშნავი მსახიობი დადგება, უსათუოდ ოტელოს როლზე უნდა შევიყვანოო. მართალია, ეროსი მანჯგალაძეს ოტელო არ უთამაშია, მაგრამ აკაკი ხორავამ თვითონვე შეიყვანა სპექტაკლში `დიდი ხელმწიფე~ მთავარ როლზე, რომელსაც თავად ხორავა თამაშობდა.

ახალგაზრდა, ფიქრიანმა არტისტმა მოკლე ხანში რამდენიმე მრავალფეროვანი და საინტერესო მხატვრული სახე შექმნა: ზიმზიმოვი `პეპო~, ყვარყვარე `ყვარყვარე თუთაბერი~, ოიდიპოსი სპექტაკლში `ოიდიპოს მეფე~, სადაც მთავარ როლს აკაკი ხორავა, სერგო ზაქარიაძე და ეროსი მანჯგალაძე რიგ-რიგობით თამაშობდნენ... 60-იან წლებში რუსთაველის თეატრში ბევრი რამ შეიცვალა, გმირულ-რომანტიკული პათოსის თეატრი ფსიქოლოგიურმა თეატრმა ჩაანაცვლა – თეატრს სათავეში მიხეილ თუმანიშვილი და მისი თანამოაზრეები, ე.წ. `შვიდკაცა~ ჩაუდგნენ. ეროსი მანჯგალაძეც ამ გუნდის ერთგული წევრი იყო. სწორედ მიხეილ თუმანიშვილის სპექტაკლებში გამოჩნდა ყველაზე უკეთ ეროსის მრავალმხრივი ნიჭიერება: იოზეფ პეშეკი `ადამიანებო, იყავით ფხიზლად!~, ლოპესი `ესპანელი მღვდელი~, ჟივოტა ცვიოვიჩი `ფილოსოფიის დოქტორი~, ბოცო `ზღვის შვილები~, დათვი `ჭინჭრაქა~, კავალერი რიპაფრატა `სასტუმროს დიასახლისი~, ფსკერა ფეიქარი `ზაფხულის ღამის სიზმარი~, გრაფი კენტი `მეფე ლირი~, გვადი ბიგვა...

წლების განმავლობაში ეროსიმ თავისი მაყურებელი შეიძინა, ბევრი სპეციალურად მის სანახავად დადიოდა რუსთაველის თეატრში. ერთგულ მაყურებელთა რიგებში, ბუნებრივია, მანდილოსნები ჭარბობდნენ, თუმცა უზომოდ მოკრძალებული მსახიობი, თავს ზედმეტის უფლებას არ აძლევდა. სერიოზულ ურთიერთობებზე კი საერთოდ არც ფიქრობდა - პირველი და უკანასკნელი ქორწინების შემდეგ, ოჯახის შექმნის სურვილი ნამდვილად აღარ გასჩენია. თავის საქმეზე ფანატიკურად შეყვარებული, სპექტაკლისთვის მზადებას რამდენიმე დღით ადრე იწყებდა, როდესაც საღამოს წარმოდგენა ჰქონდა, იმ დღეს ეროსი არც სიგარეტს მოწევდა და არც სასმელს გაეკარებოდა.

რუსთაველის თეატრის მსახიობებთა შორის ეროსი იმპროვიზაციის დიდოსტატად ითვლებოდა, სცენაზე მისთვის გამოუვალი მდგომარეობა არ არსებობდა, ყოველგვარი მოულოდნელობის გამართლება ისეთი დამაჯერებლობით შეეძლო, რომ პარტნიორები ხანდახან სახტად რჩებოდნენ. ხშირად ავტორისეულ ტექსტს საკუთარ სიტყვებსაც დაამატებდა, მაგრამ ეროსის ნათქვამი ისე ორგანულად ჯდებოდა სპექტაკლის მსვლელობაში, რომ რეჟისორები სთხოვდნენ, მომდევნო წარმოდგენაშიც გაიმეორეო. რობერტ სტურუას `ხანუმაში~ ეროსი და რამაზ ჩხიკვაძე 20 წუთის განმავლობაში თამაშობდნენ დიალოგს, რომელიც პიესაში სულ ერთ გვერდზე ეტევა, თანაც ყოველ სპექტაკლზე ახალ-ახალ ოინებს იგონებდნენ ერთმანეთისათვის.

ხშირად ღამეც კი იმაზე ფიქრობდა, მეორე დღეს რით გაეოცებინა პარტნიორები და მაყურებელი. სპექტაკლში `ჭინჭრაქა~, სადაც ეროსი დათვის როლს  ასრულებდა, ერთ-ერთ სცენაში მხეცები ერთმანეთს გამოცანებს ეუბნებიან. ერთ დღეს, როდესაც მისი ჯერი მოვიდა, ეროსიმ მედეა ჩახავას უცბათ თავისი მოგონილი

გამოცანა უთხრა:

-  მელია, აბა მითხარი, ბადრიჯანს რომ ფრთები ჰქონდეს, რა იქნებოდა? - დაბნეულმა ჩახავა-მელიამ, ბუნებრივია, პასუხი არ იცოდა და ისღა მოიფიქრა, რომ კითხვა შეუბრუნა:

-   აბა შენ თვითონ თუ იცი მაგ გამოცანის პასუხი, მიპასუხე რა იქნება?

-   როგორ არ იცი, ბადრიჯანს ფრთები რომ ჰქონდეს, თვითმფრინავი იქნებოდა – მშვიდად მიუგო ეროსიმ, მედეა ჩახავა კი სასწრაფოდ კულისებში შევარდა, რადგან სიცილს ვეღარ იკავებდა.

მედეა ჩახავას არც სხვა სპექტაკლებში აძლევდა მოსვენებას - `პეპოში~ უშუალო პარტნიორები იყვნენ, ცოლ-ქმარს თამაშობდნენ. ერთხელ საალერსო სცენაში, ეროსი ისე გაერთო, რომ მედეა-ფეფელას უეცრად დაუყეფა. მედეამ საპასუხოდ კნავილი ატეხა და დიალოგმა ყეფა-კნავილის ფორმა მიიღო. ორკესტრი სიცილისგან ისეთ დღეში ჩავარდა, რომ მუსიკოსები დაკვრას ვეღარ ახერხებდნენ, აღფრთოვანებული მაყურებელი კი ტაშს არ წყვეტდა – ეს იმპროვიზაცია ისე მოეწონა ყველას, რომ გადაწყვიტეს ყოველ სპექტაკლში გაეთამაშებინათ.

კინოში სათამაშოდ კი რატომღაც იშვიათად იწვევდნენ, სულ 14 ფილმში ითამაშა: `ყვარყვარე~, `ქალაქი ანარა~, `ნატვრის ხე~, `ქვევრი~, `ლონდრე~, `ვერის უბნის მელოდიები~, `ბოდიში, თქვენ გელით სიკვდილი~, `თოჯინები იცინიან~... ზოგჯერ ეკრანზე საერთოდ არ ჩანდა, მაგრამ თავისი ხმის წყალობით, არაერთი დასამახსოვრებელი სახე შექმნა, მაგალითად ისეთი, როგორიც ელდარ შენგელაიას ფილმებში `არაჩვეულებრივი გამოფენა~ და `შერეკილები~ - ვასილ ჩხაიძის პიპინია და ქრისტეფორე ამ ფილმებში სწორედ ეროსი მანჯგალაძის ხმით საუბრობენ. გახმოვანებისას ერთი დაუწერელი კანონი ჰქონდა – 4 საათზე მეტს არაფრით იმუშავებდა, ხმას განსაკუთრებით უფრთხილდებოდა და ყელს ბაქტერიოფაგში საგანგებოდ დამზადებული იოდის ხსნარით იმუშავებდა. თეატრის მსგავსად, იმპროვიზაცია კინოშიც უყვარდა, ერთხელ ლონდრეს გადაღებისას ეროსიმ უცებ სცენარს გადაუხვია და თქვა: `სახლში ვარ თუ არა ვარ?~ - ეს ფრაზა რეჟისორს ისე მოეწონა, რომ ფილმში დატოვა და მოგვიანებით ფრთოსან გამონათქვამად იქცა. ფილმის `თოჯინები იცინიან~ იმ მონაკვეთის გადაღებისას, სადაც ეროსის სევერიანი იპოლიტე ხვიჩიას პერსონაჟს სახლში სტუმრობს, იპოლიტე თავის სანათესაოს აცნობს. უეცრად ეროსიმ ფრანგულად დაიწყო ლაპარაკი, მსახიობები მოულოდნელობისგან დაიბნენ, მაგრამ მაინც ბოლომდე ითამაშეს ეპიზოდი და ფილმშიც უცვლელად დატოვეს.

როდესაც 1945 წელს რადიოთი საფეხბურთო მატჩის წაყვანა შესთავაზეს, ეროსი დიდ ხანს ფიქრობდა შეძლებდა თუ არა მისთვის ასეთი საყვარელი სპორტის სათანადო დონეზე შეფასებას. ამიტომ ჯერ თბილისში ჩატარებულ ყველა მატჩზე დაიწყო სიარული და აღმოაჩინა, რომ ისეთ დონეზე არ იცოდა ფეხბურთი, რომ პროფესიული კომენტარი გაეკეთებინა. ამიტომ თავად დაიწყო თამაში და თანდათან შეიძინა პოზიციის, ტაქტიკისა და კომბინაციის გაგების უნარი. რამდენიმე მატჩი ფირზე ჩაწერა და მოისმინა, შემდეგ კვლავ ჩაწერა და ბოლოს გადაწყვიტა: რაც იქნება, იქნება, გავალ ეთერშიო.

-  ყურადღება! ყურადღება! ლაპარაკობს თბილისი! ჩვენი მიკროფონები თბილისის `დინამოს~ სტადიონზეა! – გაისმა ეროსის ბუბუნა ხმა რადიომიმღებში.

40-50-იან წლების საქართველოში არ არსებობდა სპორტული და, მით უმეტეს, საფეხბურთო ტერმინოლოგია, ეროსი კი ცდილობდა რუსული ტერმინები არ გამოეყენებინა, ძალიან ფაქიზად და ზუსტად არჩევდა თითოეულ ფრაზას და გამოთქმას, რომელიც დღეს უკვე კანონად არის ქცეული. სპეციალური ტერმინოლოგიის შესამუშავებლად და დასაზუსტებლად, კოტე მახარაძესთან ერთად, პროფესორ ვუკოლ ბერიძესაც კი ესტუმრა. მხცოვანი მეცნიერიც საოცარი გულისყურით მოეკიდა ამ საქმეს. მაშინ შემოიღო ეროსიმ ტერმინი თანამსაჯი, პირითი ხაზი, გამოთქმა – გოლი მომწიფდა. საერთოდ, ყველა სახის სპორტი უყვარდა, მაგრამ ფეხბურთი მისთვის სპორტზე მეტი იყო, ამიტომ მხოლოდ საფეხბურთო მატჩების რეპორტაჟი მიჰყავდა. როდესაც საქართველოს კალათბურთელთა ნაკრების მატჩის გადაცემა შესთავაზეს, უარი თქვა და ურჩია, ამ საქმისთვის კოტე მახარაძე უფრო გამოგადგებათ, ყოფილი კალათბურთელია და ჩემზე უკეთ ესმის ამ საქმისაო.

საბჭოთა დროს, რადიორეპორტაჟის წაყვანა მხოლოდ მოსკოვში დადგენილი ინსტრუქციით შეიძლებოდა. ეს კანონები ხშირად ჩარჩოებში აქცევდა კომენტატორებს, თუმცა ეროსი მაინც ახერხებდა ინსტრუქციით დადგენილი წესების გვერდის ავლას – მაგალითად, ერთხელ, თბილისის დინამოს ერთ-ერთი თამაშისას, პირველ ტაიმში ქართველების გატანილი გოლი დამალა და მხოლოდ მაშინ გამოუცხადა რადიომსმენელებს, როდესაც ყველა დარწმუნებული იყო, რომ თამაში ფრედ დასრულდა. რასაკვირველია, განსაკუთრებით თბილისის `დინამოს~ ქომაგობდა და მათი თითოეული მარცხი მისთვის პირადი ტრაგედიის ტოლფასი იყო. საერთოდ, ფეხბურთელის მკაცრად გაკრიტიკება ჩვევად არ ჰქონია, თუ ვინმე ცუდად თამაშობდა, ეროსი, მისთვის დამახასიათებელი ტაქტით, მოკრძალებით იტყოდა: ესა და ეს დინამოელი დღეს ჩვეულ სიმაღლეზე ვერ არისო... მხოლოდ ერთხელ ვერ მოითმინა – თბილისის `დინამო~ ერევნის `არარატთან~ საკუთარ მოედანზე სამარცხვინო ანგარიშით 0:4 აგებდა, ქართველთა საჯარიმოსთან მსაჯმა პენალტი დანიშნა, ფეხბურთელებმა, წესისამებრ, ცოცხალი კედელი აღმართეს. გამწარებულმა ეროსიმ კი კბილებში გამოსცრა: `მკვდრებმა აღმართეს ცოცხალი კედელი!~ იმ დღესვე ეს გამონათქვამი ხალხში ფრთოსან ფრაზად გადაიქცა, მატჩის შემდეგ კი ეროსი მობოდიშებით ამბობდა – რა ვქნა, გავცხარდი და წამომცდა, მაინც არ უნდა მეთქვა ასეო. სამაგიეროდ ეროსის ბედნიერებას საზღვარი არ ჰქონდა, როდესაც `დინამომ~ 1964 წელს მოსკოვის `ტორპედოს~ მოუგო და საბჭოთა კავშირის პირველობა მოიპოვა.

-         არის! არის! – ანგრევდა კომენტატორის ჯიხურის კედლებს ბედნიერი ეროსის შეძახილი.

იმხანად თეატრებს საკუთარი საფეხბურთო გუნდები ჰყავდათ და ამხანაგურ შეხვედრებს მართავდნენ. ეროსი მანჯგალაძეც, ბუნებრივია, შედიოდა რუსთაველის თეატრის გუნდის ძირითად შემადგენლობაში, მიუხედავად იმისა, რომ განსაკუთრებული სპორტული მონაცემებით ნამდვილად ვერ დაიკვეხნიდა – ფეხბურთის უკეთესი მცოდნე იყო, ვიდრე პრაქტიკოსი, თუმცა ისეთი ფანატიკური სიყვარულით უყვარდა სპორტის ეს სახეობა, რომ თეატრის გუნდში სამოყვარულო თამაშზე უარს აბა ვინ ეტყოდა?! ხშირად გასვლით შეხვედრებსაც მართავდნენ, ერთი ასეთი შეხვედრა ქუთაისის თეატრის გუნდთან მოაწყვეს.

ქუთაისის ცენტრალური სტადიონი გადაჭედილია, მაყურებელი მქუხარე ოვაციით აჯილდოვებს დედაქალაქიდან ჩამოსულ `მეტოქეებს~ და საკუთარი ქალაქის თეატრალურ გუნდს, რომლის ყველაზე საშიში მოთამაშე თვით იპოლიტე ხვიჩია გახლდათ. მოედანზე ტრუსებსა და მაისურებში გამოწყობილი სახალხო, რესპუბლიკის დამსახურებული და ზოგიც ჯერ უტიტულო არტისტი გამოდის: კოტე მახარაძე, გიორგი გეგეჭკორი, ჯემალ ღაღანიძე, ნოდარ ჩხეიძე, ბადრი კობახიძე, კარლო საკანდელიძე, სოსო ლაღიძე... რასაკვირველია, ეროსი განსაკუთრებულ ტაშს იმსახურებს...

მატჩი საკმაოდ დაძაბულად მიმდინარეობს, თბილისელი არტისტების შეტევებსა და გატანილ გოლებს, ქუთაისლებიც კონტრშეტევებით და გოლებით პასუხობენ... თანასწორი პაექრობის ბოლო წუთზე მასპინძლების კართან თერთმეტმეტრიანი დაინიშნა. დაძაბულობა კულმინაციას აღწევს, ანგარიში 4:4-ია, გატრუნული მაყურებელი კი გულისფანცქალით ელოდება საჯარიმო დარტყმას, რადგან სწორედ ეს ქულა გადაწყვეტს მატჩის ბედს. პენალტის დარტყმა ეროსიმ არავის დაანება, ბურთი მიწაზე დადო, რამდენიმე მეტრით უკან დაიხია და საოცარი არტისტული ვირაჟებით გაექანა ბურთისკენ, დაარტყა და... ბურთი არათუ კარს აცდა, არამედ სრულიად სხვა მიმართულებით წავიდა და კუთხურის ალამს მიღმა გადავარდა. თეატრებს შორის ამხანაგური შეხვედრა ფრედ დამთავრდა, დარცხვენილმა ეროსიმ კი პირობა დადო – დღეის შემდეგ, ფეხბურთელებს აღარაფერში გავამტყუნებო.

საფეხბურთო ამბების განხილვას სცენაზე ყოფნის დროსაც კი ახერხებდა, განსაკუთრებით სპექტაკლ `ხანუმას~ მსვლელობისას, სადაც იმპროვიზაციისთვის საკმაოდ ფართო ასპარეზი ჰქონდა. ერთ-ერთ წარმოდგენაზე, სცენიდან რუსთაველის თეატრის დირიჟორს ლეონ ოგანეზოვსაც გაესაუბრა – წინა დღით, თბილისის `დინამოს~ ერევნის `არარატისთვის~ ულამაზესი გოლი გაუტანია. ამ ამბით აღფრთოვანებულმა ეროსიმ ავანსცენიდან დირიჟორს მიმართა: `Маэстро, вы видели какая была траектория!~ - უთხრა ნიშნისმოგებით და ხელით ჰაერში ბურთის ტრაექტორია მოუხაზა. ხუმრობის სანაცვლოდ, მაესტრომ თავის ორკესტრს საცეკვაო მუსიკა გაორმაგებულ რიტმში დააკვრევინა და ეროსის პერსონაჟი, თავადი ვანო ფანტიაშვილი ისეთ ტემპში აცეკვა, რომ ბოლოს სიქაგაცლილი მსახიობი სავარძელში მიესვენა. `ო, შე ოხერო მაესტრო!~ - გადაულაპარაკა ეროსიმ ლეონ ოგანეზოვს.

31 წლის რომ იყო, კომუნისტურ პარტიაში შევიდა, ასეთ პოპულარულ დიქტორსა და მსახიობს უპარტიოდ დიდ ხანს ვინ დატოვებდა, წლების შემდეგ კი რუსთაველის თეატრის პარტკომიც გახდა. თუმცა, ეს თანამდებობაც იმისთვის უნდოდა, რომ დახმარებოდა ყველას, ნაცნობსა თუ უცნობს. ხანდახან კოლმეურნეობების დახმარებასაც კი სთხოვდნენ, ხან ტრაქტორი სჭირდებოდათ და ხან კომბაინი. ეროსიც ხათრს ვერ უტეხდა და უანგაროდ უწევდა დახმარებას. ერთი ბლოკნოტი ჰქონდა, სადაც წერდა ვის რა სჭირდებოდა, ვისი რითი უნდა დახმარებოდა. ეროსისთან, ბარნოვის ქუჩის #124-ში, `სახალხო არტისტის სახალხო სახლში~, (როგორც მოგვიანებით მისმა მეგობრებმა შეარქვეს,) მიდიოდნენ გულის მოსაოხებლად, დარდის გასაზიარებლად, მიდიოდნენ თხოვნით, რჩევისათვის, სასაუბროდ, ფეხბურთის საყურებლად, საქეიფოდ...

`შევარცხვინე ის სადღეგრძელო, რომელიც ჭიქის ხელში აღებამდეა მოფიქრებული! შევარცხვინე ის სიტყვა, რომელიც ჭიქის პირისკენ წაღებამდეა გაფიქრებული! ვენაცვალე იმ სადღეგრძელოს, ჭიქის ხელში აღებისას რომ არის ჩამოსხმული, ჭიქასთან ერთად რომ არის აწეული და ჭიქასთან ერთად რომ არის ჩაფიქრებული~ - ეროსის თითოეულ სადღეგრძელოს განსაკუთრებული ქვეტექსტი და ფილოსოფია ედო საფუძვლად. უბადლო თამადას ქეიფი და დროსტარება ძალიან უყვარდა, შესანიშნავი ხმის პატრონს სიმღერაც, ცხადია, კარგად ეხერხებოდა. `ართი კოჩი ქუმორთუ დო, ოსურს გირიგენქიავო,~ დაბალ ხმაზე აღიღინდებოდა ბორის პაიჭაძე, ეროსიც უმალვე ბანს მიაშველებდა და ფეხბურთელისა და კომენტატორის დუეტი ორ ხმაში იშლებოდა. როდესაც შეზარხოშებული ეროსი სუფრაზე `ტიალო დარიალაოს~ წამოიწყებდა, თითქოს ყველა ჭირ-ვარამისაგან თავისუფლდებოდა, ავიწყდებოდა თავისი მარტოკაცობა, მთელი ძალით ქუხდა მისი განუმეორებელი და ლამაზი ხმა...

45-46 წლის იქნებოდა, როდესაც განაცხადა, 50 წლის გავხდები და კომენტატორობასაც თავს დავანებებ, მინდა მთელი ჩემი ენერგია თეატრსა და კინოს მოვახმაროო. მაშინ ბევრმა ეროსის ეს სიტყვები ხუმრობად ჩათვალა, მაგრამ 1975 წლის 21 ოქტომბერს, როდესაც 50 წელი შეუსრულდა, თავისი სიტყვა მართლაც შეასრულა. ეს გადაწყვეტილება მისი უსაყვარლესი მეგობრის, სახელგანთქმული ქართველი ფეხბურთელის მიხეილ მესხის ფეხბურთიდან წასვლის გამოც იყო გამოწვეული. მიშა რომ აღარ ითამაშებს, მეც შევეშვები კომენტატორობასო – ხშირად ამბობდა ეროსი. რა თქმა უნდა, ბევრ ფეხბურთელთან მეგობრობდა, მაგრამ მიხეილ მესხთან განსაკუთრებული ურთიერთობა აკავშირებდა. ხშირად ეტყოდა ხოლმე – ჩემი პირველი შვილი შენ ხარო! ნახევრად ხუმრობით ეჭვიანობდა მიხეილ მესხის მეორე ახლო მეგობარზე, ვენორ ქვაჩახიაზე. ყოველთვის გახსოვდეს, რომ მე ვარ შენი პირველი მეგობარი, ყველა დანარჩენი ჩემ მერეაო. ერთხელ საახალწლო მისალოცი ბარათიც კი მისწერა: `ჩემო მიშიკო! სულითა და გულით გილოცავ შენ და შენი ოჯახის ყველა წევრს ახალ, 1973 წელს... ვიყავი და ვრჩები შენი პირველი მოსიყვარულე და თაყვანისმცემელი (ვ.ქვაჩახიას ჯინაზე!)~

-          `კარგი, გენაცვალე, თანახმა ვარ, მაგრამ თუ კაცი ხარ, იუბილეს არ დაამსგავსოთ – აფრთხილებდა ეროსი ოთარ შანიძეს, რომელსაც სამტრედიაში მსახიობის საიუბილეო საღამოს გამართვა დაევალა – მხოლოდ ამ პირობით დავთანხმდი ამ ღონისძიებას, ყველაფერი სადად უნდა იყოს, და თქვენ იცით ახლა, ქებით არ მომკლათ, იცოდეთ, არაფერი გამიკეთებია ჯერ მე სამაგისო. საჩუქრები არ დამანახოთ! არ შეაწუხოთ ხალხი~. საღამოს ორგანიზატორმა შეწინააღმდეგება დააპირა, მაგრამ ეროსიმ არ აცალა – ჰო, თეატრიდან 5 კაცზე მეტს არ წამოვიყვან: ჯემალ ღანირსკი (ასე ეძახდა თანასოფლელ ჯემალ ღაღანიძეს), დათო კვირცხალიას, სოსო ლაღიძეს და კიდევ რამდენიმე კაცს, მეტს ვერ შევაწუხებ...

თუმცა 5 კაცის ნაცვლად, რასაკვირველია, მთელი რუსთაველის თეატრი სიხარულით გაემგზავრა სამტრედიაში, სადაც საყვარელ არტისტს საოცარი ზეიმი მოუწყვეს. კულტურის სახლი და მახლობელი ქუჩები ხალხით გადაჭედილიყო, თითქოს მთელ საქართველოს იქ მოეყარა თავი, საღამოს მონაწილენი გზას ძლივს იკაფავდნენ შესასვლელი კარისაკენ. იუბილარი საჩუქრებსაც ვერ ასცდა. ბედნიერი და გაბადრული ეროსი სიხარულით მეცხრე ცაზე იყო, გასაოცარი აღმაფრენით წაიკითხა გალაკტიონის `გურიის მთებს~, თუმცა საერთოდ არ უყვარდა სცენიდან მაყურებლის პირისპირ ლექსის წაკითხვა, სულ იმას ამბობდა, ეს მელოტი კაცი რა სცენაზე გამოსაჩენი ვარო. მეორე დღეს ზეიმი სამტრედიიდან ეროსის მშობლიურ სოფელ ღანირში გაგრძელდა, სოფლის შესასვლელთან თანასოფლელებმა ეტლი დაახვედრეს.

– სირცხვილია, რომელი აკაკი წერეთელი მე მნახეთ! - თავს იკლავდა მსახიობი და არაფრით არ სურდა ეტლში ჩაჯდომა. ბოლოს როგორც იყო, დაიყოლიეს და ხალხით გადაძეძგილ გზაზე გაატარეს, გახარებული ეროსი მადლობებს იხდიდა და იმასაც კი ასწრებდა, მის დასანახად ხეებზე ჩამოკონწიალებული ბავშვები გაეფრთხილებინა – არ ჩამოცვივდეთო!... ასეთი ბედნიერი დღეები არც ისე ხშირი იყო მის ცხოვრებაში...

თუ სპექტაკლი არ ჰქონდა ან სადმე არ იყო საღამოს მიწვეული, სახლში აუცილებლად რამდენიმე ახლო მეგობარი ესტუმრებოდა: ვიქტორ ნინიძე, რეზო ტაბიძე, რეზო ჩხაიძე... მხოლოდ ახლო მეგობრებმა იცოდნენ საიდუმლო პაროლი – ორი მოკლე და ერთი გრძელი ზარი, რომლის შემდეგაც სტუმარს კარს უღებდნენ და ის ეროსის სახლში დაიშვებოდა. ჯერ ნარდს გააგორებდნენ, მასპინძელსაც უსათუოდ მოაგებინებდნენ ერთი-ორ ხელს, რომ ხასიათი არ გაეფუჭებინათ, შემდეგ კი ვახშამს შეექცეოდნენ, რომელიც, ძირითადად, მხიარულ ქეიფში გადაიზრდებოდა ხოლმე. სუფრაზე ყოველთვის ჰქონდათ მოხარშული ტარანი, ღომ-მჭადი (ეროსის საფირმო კერძი, რომელსაც ისე აცხობდა, რომ ცომის გუნდა გარედან მჭადივით იბრაწებოდა, შიგნიდან კი ღომის შიგთავსი ჰქონდა), სახელდახელოდ შემწვარი კატლეტები, კიტრი-პამიდვრის სალათა და კარგი ღვინო. თუმცა, რაც არ უნდა გახურებული ქეიფი გამართულიყო, ეროსი 11 საათზე მეგობრებს ემშვიდობებოდა - `აბა, დავიშალეთ!~ გამოაცხადებდა და ძმაკაცებიც გაუპროტესტებლად ტოვებდნენ ბინას. ერთხელ ბორის წიფურიაც შეესწრო ამგვარ სცენას და გაკვირვებულს უკითხავს, ეროსი, ასე რატომ გვექცევიო. `რა ვქნა, ოქრო, დაძინებამდე ცოტა დრო მინდა დამრჩეს სამუშაოდ და საკითხავად, არ გეწყინოთო~ - მიუგო ეროსიმ. კითხვა კი მართლაც უზომოდ უყვარდა, საწოლთან სულ ეწყო წიგნები, გასტროლების და კინოექსპედიციების დროსაც მუდამ თან დაჰქონდა ქართული თანამედროვე ან კლასიკური ნაწარმოებები, რუსული თუ უცხოური ლიტერატურა, განსაკუთრებით კი, დეტექტივები და სათავგადასავლო ჟანრის წიგნები.

70-იან წლებში, ეროსის კარიერა ისე აეწყო, რომ თავის საყვარელ თეატრში ბევრი საინტერესო სამუშაო აღარ ჰქონდა, `შვიდკაცა~ დაიშალა, ეს თეატრიც უკვე აღარ ჰგავდა იმ შემოქმედებით ლაბორატორიას, სადაც მუშაობის ყოველი წუთი დიდ სიამოვნებას ჰგვრიდა მსახიობს. მიხეილ თუმანიშვილის წასვლის შემდეგ თეატრს სათავეში რობერტ სტურუა ჩაუდგა, მისი შემოქმედებითი ძიებანი კი მკვეთრად განსხვავდებოდა იმ თეატრალური პრინციპებისაგან, რასაც წლების მანძილზე ეროსი მანჯგალაძის თაობა ამკვირდებდა. ერთხანს თეატრიდან წასვლასაც კი ფიქრობდა, ბოლო პერიოდის ნამუშევრები ვეღარ აკმაყოფილებდა მის შემოქმედებით ინტერესებს... თუმცა ამის მიუხედავად, ეროსიმ მაინც ითამაშა რამდენიმე მნიშვნელოვანი როლი სტურუას სპექტაკლებში: თავადი ვანო (`ხანუმა~), პეტერ სტოკმანი (`ექიმი სტოკმანი~), ბატონი ისიდორე (`საბრალდებო დასკვნა~), ოთარ-ბეგი (`ღალატი~)...

1977 წელს თეატრის სამსახიობო ფოიეში გამოაკრეს განცხადება, რომელიც იუწყებოდა, რომ სპექტაკლ `კავკასიურ ცარცის წრეში~ ეროსი მანჯგალაძე აზდაკის როლზე უნდა შევიდეს, ამ როლის პირველი და უბადლო შემსრულებელი რამაზ ჩხიკვაძე ავად გამხდარიყო. ეროსი ურთულესი ამოცანის წინაშე დადგა – ნებისმიერი მსახიობისათვის რთულია უკვე გამზადებულ დადგმაში შესვლა, მით უმეტეს, როდესაც მისი წინამორბედი შეუდარებლად ასრულებს ამ როლს. მიუხედავად ამისა, ეროსიმ შეძლო და სრულიად განსხვავებული აზდაკი შექმნა, ზოგს მოეწონა, ბევრი კი თვლიდა, რომ მისი პერსონაჟი სპექტაკლის ერთიან სტილისტიკას მკვეთრად ემიჯნებოდა, ალბათ ეროსიც გრძნობდა ამას... ასე იყო თუ ისე, რამაზი და ეროსი წარმოდგენას რიგ-რიგობით თამაშობდნენ. 1977 წლის მარტში თეატრი გერმანიის ქალაქ საარბრიუკენში მიიწვიეს საგასტროლოდ. ბუნებრივია, ლეგენდარული `კავკასიური ცარცის წრე~ უცხოელი მაყურებლის უზომო ინტერესს იწვევდა. პირველსავე სპექტაკლს არნახული წარმატება და გამოხმაურება მოჰყვა, გენიალურ წარმოდგენაზე ალაპარაკდა პრესა და ტელევიზია, საერთაშორისო ფესტივალების ხელმძღვანელები, იმპრესარიოები, სხვა თეატრების ხელმძღვანელები მიაწყდნენ თეატრს... თეატრში მიღებული წესის მიხედვით, ერთი სპექტაკლი რამაზ ჩხიკვაძეს უნდა ეთამაშა, მეორე კი - ეროსი მანჯგალაძეს, მაგრამ გასტროლის ორგანიზატორებმა მოითხოვეს, რომ ყველა დაგეგმილი წარმოდგენა მხოლოდ რამაზ ჩხიკვაძეს ეთამაშა. ეროსიმ ეს ამბავი მშვიდად და სკანდალის გარეშე მიიღო... წყენას, როგორც სჩვეოდა, არ ამჟღავნებდა, მაგრამ თავისთვის, ჩუმად და მტკივნეულად განიცდიდა... მშობლიურ თეატრსა და მსახიობს შორის გაჩენილი ბზარი კიდევ უფრო გაიზარდა...

იმ დროს კი, რუსთაველის თეატრიდან წასული მიხეილ თუმანიშვილი, თავის სტუდენტებთან ერთად, ახალ თეატრს ქმნიდა. ერთ დღეს, როდესაც ახალგაზრდა მსახიობები მორიგი რეპეტიციის შემდეგ თავიანთ პედაგოგს სახლისკენ მიაცილებდნენ, მათ ახლოს მანქანა გაჩერდა და იქიდან ეროსი მანჯგალაძე გადმოვიდა. მიხეილ თუმანიშვილს ძველი `შვიდკაცელი~ რაღაც უგუნებოდ ეჩვენა, ეროსიმ ჯგუფი შეათვალიერა და უცებ თქვა:

- `რუსთაველის თეატრიდან მივდივარ, მიმიღებ შენს სტუდიაში?~

- `მიგიღებ, - უპასუხა რეჟისორმა – ოღონდ, რუსთაველის თეატრიდან ნუ წამოხვალ, ეს არც ისე უბრალო ამბავია, როგორც გეჩვენება.~

მეორე დღეს ეროსი თავის ახალგაზრდა კოლეგებთან მხიარული და აფორიაქებული მივიდა, თან საჩუქრად `ჭინჭრაქას~ ფარდა მიუტანა, რომელიც უკვე კინომსახიობთა თეატრის ფოიეში ჩამოკიდეს. მეგობრის რჩევაც გაითვალისწინა, რუსთაველის თეატრი საბოლოოდ არ მიატოვა, `იგი იქაც იყო და აქაც, როგორც ბონდის ხიდი – მდინარის ერთი ნაპირიდან მეორეზე გადებული.~

თეატრისაგან თავისუფალ დროს სატელევიზიო სპექტაკლებს უთმობდა, სადაც თითქმის ყველგან მთავარ როლს თამაშობდა: `უჩინმაჩინის ქუდი~, `კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა~, `გვადი ბიგვა~, `ხიდი~, `ერთი რამის სიყვარული, დაფარვა რომ სჭირდება...~ 70-იან წლებამდე ტელესპექტაკლებს პავილიონში უწყვეტად, პაუზის გარეშე თამაშობდნენ და ისე იწერდნენ ფირზე, საკმარისი იყო, ვინმეს რამე შეშლოდა, რომ ყველაფრის თავიდან დაწყება უწევდათ, ამიტომ ეროსი პარტნიორებსაც ეხმარებოდა და თავადაც განსაკუთრებული სიზუსტით თამაშობდა, თუმცა სცენარიდან გადახვევა აქაც უყვარდა – ერთხელ რეჟისორი ზურაბ კანდელაკი იღებდა საათნახევრიან სპექტაკლს `გამარჯობა, ჩვენო მამებო~, მოქმედება ერთ ოთახში მიმდინარეობდა, ამიტომაც უწყვეტად იღებდნენ, ეროსი ერთ-ერთი უარყოფითი მამის როლს ასრულებდა. გადაღების დასრულებამდე 10 წუთიღა რჩებოდა. სცენარის მიხედვით, ეროსის პერსონაჟი, გაბრაზებული ტოვებს მშობელთას კრება და ოთახის კარის აჯახუნებს. ეროსიმ ყველაფერი სწორად გააკეთა, კარი გაიჯახუნა, მაგრამ შემდეგ მოულოდნელად ოთახში თავი შემოყო და მასწავლებელს უკმეხად მიაძახა: `Тоже мне, Гогебашвили!~ სცენარში მსგავსი არაფერი ეწერა, მაგრამ ეროსის საქციელი ისე ორგანულად ჩაჯდა სცენაში, რომ სატელევიზიო პრემიერის შემდეგ, ეს ფრაზა მთელ თბილისს მოედო.

ერთხელ, მოსკოვში, ეროსის პატარა, იაპონური ჯიშის სასაცილო ლეკვი აჩუქეს. სახელი იმწამსვე მოუფიქრა – საყვარელი ძროხის საპატივსაცემოდ, ძაღლსაც ტანგო დაარქვა. ისე შეუყვარდა ეროსის პატარა ტანგო, რომ ბევრ ადამიანს ერჩია, მასზე აუგის თქმას კი პირად შეურაცხყოფად იღებდა და საშინლად სწყინდა. არადა, ფრიად შემაწუხებელი ძაღლი სტუმარს ისე არ გაუშვებდა სახლიდან, რომ სულ ცოტა, შარვლის ტოტი მაინც არ დაეხია, მაგრამ ეროსის შიშით ხმას ვინ ამოიღებდა?! ჩივილის შემთხვევაში, იმ წამსვე კარისკენ მიუთითებდა სტუმარს, თან ამაყად დააყოლებდა: `Вон!~

როდესაც რუსთაველის თეატრი გასტროლებზე რუმინეთში მიემგზავრებოდა, ეროსის ტანგოს წაყვანის უფლება არ მისცეს. განაწყენებულმა მსახიობმა, ბუქარესტში წასვლაზე უარი განაცხადა. საბოლოოდ, როგორც იქნა დაიყოლიეს, ისიც იმ პირობით, რომ ძაღლს სანდო კინოლოგთან დატოვებდნენ, რომელიც მის ტანგოს ცივ ნიავს არ მიაკარებდა. გასტროლების დასასრულს, რუმინეთში საბჭოთა საელჩომ ქართველ მსახიობებს ბანკეტი გაუმართა. ელჩმა ეროსის სადღეგრძელოს წარმოთქმა სთხოვა. ეროსი წამოდგა, ჭიქა ასწია და თქვა:

-          `Я пью за Танго!~

რასაკვირველია, საელჩოს თანამშრომლებს თბილისში ეულად დარჩენილი ტანგოს შესახებ წარმოდგენაც არ ჰქონდათ, ამიტომ ჩათვალეს, რომ მსახიობი არგენტინული ტანგოს მოტრფიალეა და ორკესტრს სასწრაფოდ ეს მელოდია დააკვრევინეს. გამხიარულებული ქართველები საცეკვაოდ წამოიშალნენ, სევდიანი ეროსი მანჯგალაძე კი თავის საყვარელ ოთხფეხა მეგობარზე ფიქრობდა... როდესაც ტანგო მოკვდა, საყვარელი ძაღლის სიკვდილი ძალიან განიცადა და დიდი მოწიწებით კუს ტბაზე დაასაფლავა. დოდო აბაშიძემ და სესილია თაყაიშვილმა კი ანონიმური დეპეშა გაუგზავნეს: `ვიზიარებთ შენს მწუხარებას ტანგოს უდროოდ გარდაცვალების გამოო~. ეროსი იმ წამსვე მიხვდა, ვისი ნახელავიც იყო ეს დეპეშა, თავიდან ცოტათი ეწყინა კიდეც, მაგრამ მერე დიდსულოვნად აპატია ძველ მეგობრებს ეს ოინი. სესილიასა და ეროსის განსაკუთრებული მეგობრობა ჰქონდათ, თანაც ერთ ეზოში ცხოვრობდნენ და ერთმანეთისა ყველაფერი იცოდნენ. სესილია ძალიან წუხდა, ეროსი რომ მარტო ცხოვრობდა და ხშირად ხუმრობით ეტყოდა ხოლმე: მაგ ტანგოს ყოლას, ჯობდა ერთი მარგო მოგეყვანა სახლშიო! ეროსიც ძლიერ განიცდიდა მარტოსულობას, მაგრამ რა ექნა – პირველი უიღბლო ქორწინების შემდეგ, სიყვარული აღარ და აღარ ეწვია, დროთა განმავლობაში კი ჩვეულებრივ ბერბიჭად გადაიქცა, თავიანთ სახლში სხვებთან ერთად რომ ვეღარ ცხოვრობენ...

ცხოვრების ბოლოს სიკვდილის განსაკუთრებული შიში დასჩემდა, ბინაში ყველგან წამლები ეწყო, საძინებელშიც, სამზარეულოშიც, დიდ ოთახშიც. ხშირად ჯიბეებიც წამლებით ჰქონდა გატენილი. ყველამ იცოდა, რომ ეროსი პანაშვიდებზე და დაკრძალვებზე სიარულს ერიდებოდა, იმ ოთახში სადაც მიცვალებული ესვენა, საერთოდ ვერ შედიოდა. ერთხელ, მეზობლის გარდაცვალების გამო, სახლიდანაც წავიდა და სასტუმრო `თბილისში~ იქირავა ოთახი, დროებით იქ ცხოვრობდა, ვიდრე მეზობელი არ დაკრძალეს, შემდეგ კი დაბრუნდა თავის ბინაში. საკუთარი მამის პანაშვიდებზეც კი მხოლოდ გარეთ იდგა. საოცარია, მაგრამ თავისი ახლო მეგობრისა და კოლეგის, ბიჭიკო (ნოდარ) ჩხეიძის პანაშვიდზე როგორღაც დასძლია ეს შიში, ოთახში იდგა და პატარა ბავშვივით ტიროდა. გარდაცვლილის ვაჟს, თემურ ჩხეიძეს უთხრა კიდევაც, იცოდე, მამაშენს წლისთავი მე უნდა გადავუხადოო... ვერავინ იფიქრებდა მაშინ, რომ ეროსის ამ დანაპირების ასრულება არ დასცალდებოდა...

კინომსახიობთა თეატრში საკმაოდ დატვირთული იყო, სპექტაკლებშიც მონაწილეობდა და, პარალელურად, თეატრის დირექტორის რთული და საპასუხისმგებლო საქმეც თავის თავზე აიღო. ამის მიუხედავად, მიხეილ თუმანიშვილს ძველი მეგობარი ხშირად დარდიანი და დაღონებულიც უნახავს, ეროსი ცდილობდა თავისი გულისტკივილი სხვებისათვის არ ეჩვენებინა, სიცილითა და ხუმრობით გადაეფარა მტანჯველი განცდები. რამდენჯერმე კი უთქვამს რეჟისორისათვის: საღამოს ექვსი საათიდან უკვე ვფიქრობ, რამხელა ღამეა წინ – მარტოობის გრძელი, გრძელი, უძირო ღამე... `აი, ასეთმა მისმა განწყობილებამ მიგვიყვანა ერთ ჩანაფიქრთან – წერდა მიხეილ თუმანიშვილი – გადავწყვიტეთ დაგვედგა სპექტაკლი წარსულზე, განცდილზე, გარდასულზე, თითქმის დავიწყებულზე, სიკვდილზე, ქორწილზე... ერთი სიტყვით, გველაპარაკა იმაზე, რაც კი ჩვენ განვიცადეთ და გვინახავს სიცოცხლეში...~

რეჟისორმა ეროსის თორნთონ უაილდერის `ჩვენი პატარა ქალაქი~ შესთავაზა, ჩათვალა რომ ეს ნაწარმოები მის განწყობილებას შეეფერებოდა. ეროსი მაშინვე ბავშვივით აენთო, სიხარულით დათანხმდა ახალ როლს. შემდეგ, რეჟისორსა და მსახიობს, ამ ნაწარმოების გადმოქართულების აზრი დაებადათ, ეროსიმ მაშინვე რეზო გაბრიაძეს დაურეკა, რომელმაც ნახევარ წელიწადში საოცარი პიესა დაუბრუნა, ამბავი დასავლეთ საქართველოს ერთ პატარა ქალაქზე, რომელშიც ადამიანები თავიანთი პრობლემებით, სიხარულითა და სატკივარით ჩვეულებრივი და ამავდროულად საოცარი ცხოვრებით ცხოვრობდნენ. ეროსი გატაცებით მუშაობდა სპექტაკლის წამყვანის როლზე, რამდენიმე რეპეტიცია მის ბინაში ჩაატარეს და პირველივე მონახაზიდან რეჟისორისათვის ნათელი გახდა, რომ მისი ძველი მეგობარი ამ პერსონაჟში რაღაც მალულს, ძალიან პირადულს და იდუმალს ხედავდა...

26 იანვარს, დილის 11 საათი იქნებოდა კინომსახიობთა თეატრის ახალგაზრდა მსახიობი რეზო იმნაიშვილი ეროსის რომ შეხვდა თეატრის შესასვლელში:

- გუშინ რატომ არ მოხვედით შენ და ზაზა? – ღიმილით ჰკითხა ეროსიმ.

- რეპეტიცია გვქონდა ბატონო ეროსი...

- ვიცი, ვიცი... ამ საღამოს აუცილებლად მოდით.

შემდეგ რობერტ სტურუას მამის დაკრძალვაზე წავიდა. რობერტმა რამდენჯერმე სთხოვა ქელეხში გვითამადეო, მაგრამ ეროსიმ სასტიკად იუარა –შეუძლოდ ვარ, ვერც დავლევ, არაფრით არ შემიძლიაო. სასაფლაოზეც კი ვერ გაჰყვა. ბოლო ხანებში მართლაც არ იყო კარგად, თავის უმცროს მეგობარ სოსო ლაღიძეს იმასაც ეუბნებოდა, ერთი კვირაა სიზმარში მამაჩემს ვხედავ, უსათუოდ იმ ქვეყანას უნდა წამიყვანოსო...

საღამოს რეზო იმნაიშვილი, დაპირებისამებრ, ეროსისთან მივიდა. მასპინძელი სახლში მარტო იყო, მაგიდას შემოუსხდნენ და მომავალ საფეხბურთო ჩემპიონატზე დაიწყეს საუბარი, ეროსი არ იმჩნევდა, თუმცა ახალგაზრდა კოლეგამ უგუნებობა მაინც შეატყო. ცოტა ხანში ეროსი თავის ოთახში დასასვენებლად გავიდა.

- ცუდად ხომ არა ხართ, ბატონო ეროსი, სასწრაფო დახმარება ხომ არ გამოვიძახო? – შეაპარა რეზომ.

- ნუ მაშინებ ბიჭო, გაციებული ვარ და გამივლის. ჭირისუფალივით ნუ მადგახარ, გაიწი იქით – დაამშვიდა ეროსიმ.

შეშფოთებულმა რეზო იმნაიშვილმა მაინც ჩუმად დაურეკა ეროსის ბავშვობის მეგობარ რეზო ტაბიძეს და მისვლა სთხოვა. რასაკვირველია, ისიც სასწრაფოდ მივარდა, უხმოდ შევიდა ეროსის საძინებელ ოთახში, სინათლე აუნთო და შეუძახა: ადექი, ბიჭო, რას გვემასხრებიო. ცოტა ხანში ეროსი მართლაც ადგა, ხელები გაშალა და ფართოდ ამოისუნთქა, თითქოს თავს უკეთესად გრძნობდა, ტელევიზორი ჩართო და სამზარეულოში გავიდა. იმედმოცემულ სტუმრებს უეცრად სამზარეულოდან დაცემის ხმა მოესმათ, იმ წამსვე შეცვივდნენ ოთახში, ეროსი იატაკზე ეგდო... ჯერ წამოწევა სცადეს, მაგრამ შემდეგ იფიქრეს - ინფარქტი არ იყოს, ნუ გავანძრევთო და თავქვეშ ბალიში ამოუდეს... შეშფოთებულმა მეგობრებმა ერთდროულად უხმეს მეზობლებს და სასწრაფო დახმარებას. წამში იქვე გაჩნდნენ მიხეილ თუმანიშვილი და მისი მეუღლე, ზაზა მიქაშავიძე, სასწრაფო დახმარების მანქანაც გამოჩნდა, მაგრამ უკვე გვიანი იყო... სესილია თაყაიშვილი კარებში იდგა, შიშით ოთახში ვერ შედიოდა, ხალხს აჩერებდა, პანიკას ნუ ქმნით, ეროსის სიკვდილი არ არის მართალიო... მოვარდნენ ეროსის და, სიძე, დისშვილები... მოდიოდნენ მეზობლები, მეგობრები, კოლეგები... სახლსა და სადარბაზოში ტევა აღარ იყო, არ ჩერდებოდა ტელეფონი, `მართალია? ნუთუ ეს მართალია?~ კითხულობდა ნაცნობი თუ უცნობი. არავის უნდოდა ამ თავზარდამცემი ამბის დაჯერება...

31 იანვარს რუსთაველის თეატრის სცენაზე დაასვენეს. ხალხის ნაკადი არ წყდებოდა, გაივსო არა მხოლოდ თეატრი, არამედ მთელი რუსთაველის პროსპექტი. ისმოდა სამგლოვიარო მუსიკა, `ავე მარია~, რადიოჩანაწერები, ნაწყვეტები სპექტაკლებიდან... თვალცრემლიანი კოლეგები ძლივს ეუბნებოდნენ გამოსამშვიდობებელ სიტყვებს, ბოლოს ედიშერ მაღალაშვილმა გარშემომყოფთ სთხოვა, უკანასკნელად მშობლიური სცენიდან ტაშით გაეცილებინათ დიდი მსახიობი – გულამოსკვნით ქვითინებდა და თან ტაშს უკრავდა მთელი სცენა, პარტერი, იარუსები... ტაში გადავიდა ქუჩაში, რუსთაველის პროსპექტზე... თბილისი უკანასკნელად უკრავდა ტაშს თავის საყვარელ არტისტს!.. თეატრზე დამონტაჟებული დინამიკებიდან კი ეროსის ხმა ისმოდა:

- `მოდით, წელიწადში ერთხელ მაინც, მხოლოდ რამდენიმე საათით გულწრფელად ვუცქიროთ ერთმანეთს თვალებში, გვიყვარდეს ერთმანეთი არა თეატრალურად, ისე, უბრალოდ, ადამიანურად!

არა ვიშურნოთ... არა ვიძულვოთ... არა ვიფლიდოთ... არა ვიქადნოთ!..

და განშორებისას იმდენჯერ ვუთხრათ ეს უბრალო, კაცური ჭეშმარიტება ერთმანეთს, რომ სამუდამოდ ჩაგვებეჭდოს გულსა და გონებაში.~